De collectie van het Schaakstukkenmuseum bevat enkele schaakspellen uit Polen. Deze spellen van houten figuren en folklore schaakstukken stammen uit de tijd van het communistische Oostblok. De Russen waren alleen niet de enigen die de laatste 300 jaar de baas speelden in Polen.

Voor de communistische periode is Polen door verschillende handen gegaan. Op de onderhandelingstafel van de Europese grootmachten zijn de grenzen meerdere malen heen en weer geschoven. Was Polen in de 17e eeuw nog een machtig koninkrijk, halverwege de 18e eeuw is het land een vazalstaat geworden van de Russische tsarina Catharina de Grote. Beïnvloed door onder andere de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring uit 1776 willen de Poolse burgers meer vrijheden. Dit wordt hard bestraft: in 1795 verdelen Rusland, Oostenrijk en Pruisen het land onderling.

Hekel aan de Russen
Eind 19e eeuw zwaaien de Duitse Keizer Wilhelm II, de keizer van het Oostenrijk Franz-Jozeph I en de Russische Tsaar Alexander III de scepters in de oorspronkelijk Poolse gebieden.  Onder hun bewind wordt Jozef Pilsudski, een edelman geboren in 1867,  naar Siberië verbannen vanwege zijn socialistische ideeën. Hij houdt er zijn hele leven een hekel aan Russische uniformen aan over. Pilsudski is niet de enige die veranderingen wil: het Europese continent gonst van de revolutionaire bewegingen.

In Polen verschilt het verzet per bezet gebied. De Tsaar wordt vanwege zijn onderdrukkende bewind een stuk meer gehaat dan de liberale Oostenrijkse keizer. De Tsaar verbiedt bijvoorbeeld het onderwijs en bestuurstaal in het Pools terwijl de Oostenrijkse Keizer dat geen probleem vindt. In het Pools-Oostenrijkse gebied verzamelt zich een groep anti-Russische revolutionairen, met Pilsudski als hun leider. Hier richt hij een geheime gevechtsorganisatie op en start hij een guerrillaoorlog tegen de Tsaar, wiens macht tanende is. Hun bomaanslagen kosten honderden het leven. Dit terrorisme zorgt voor een scheuring binnen de Socialistische Partij en Pilsudski en zijn mannen gaan alleen verder onder de noemer Revolutionaire Fractie.

Pilsudski, een autodidact op het gebied van militaire technieken en strategieën, breidt zijn manschappen uit. Hij sticht officiersscholen en zelfs schuttersverenigingen in Oostenrijk, wat eigenlijk verkapte Poolse troepen zijn. Wanneer de Eerste Wereldoorlog uitbreekt in 1914 worden deze schuttersvereniging omgezet in het Poolse Legioen. De Poolse soldaten strijden mee in de legers van de Oostenrijkse en Duitse keizers tegen de Russen. Op weg naar de Poolse onafhankelijkheid, zo denken ze. De troepen van Pilsudski vallen op door hun moed en de keizers benoemen Pilsudski tot behartiger van de Poolse legeraangelegenheden in het tijdelijke bestuur van de Poolse gebieden.

Maar wanneer de oude grootmachten als grote verliezers uit de oorlog komen en de keizers hun macht door interne revoluties kwijt zijn, ontstaat er een machtsvacuüm in Polen. Dit geldt ook voor de Russische delen aangezien de Tsaar door de revolutionaire Bolsjewieken is vermoord in 1918. De geallieerden zijn er van overtuigd dat Pilsudski de man is om deze leegte op te vullen en een buffer in Oost-Europa te creëren. Pilsudski wordt op 11 november 1918 benoemd tot opperbevelhebber van het leger en 3 dagen later wordt officieel de macht aan hem overgedragen. Pilsudski is nu staatshoofd van zijn lang gewenste, onafhankelijke republiek Polen.

Hitler beëindigt onafhankelijkheid
De onafhankelijkheid van Polen zal niet lang duren. Omringd door buurlanden die na de afgang in de Eerste Wereldoorlog zinnen op wraak, is het wachten totdat de bom barst. De opkomst van het Duitse Derde Rijk zal uiteindelijk een einde betekenen voor de Poolse onafhankelijkheid. In 1938 rijden Hitlers tanks het land in en beginnen hiermee de Tweede Wereldoorlog. Pilsudski heeft de ellendige oorlogsjaren die de Polen moeten doorstaan niet meer meegemaakt. Hij sterft in 1935.

Na de val van Hitler komt het Russische leger Polen ‘bevrijden’. Ze houden schandalig huis onder de bevolking en helpen in de daaropvolgende jaren verschillende communistische dictators aan de macht. Pas in het revolutiejaar 1989 komt hier een einde aan en in Polen worden de eerste democratische verkiezingen van het Oostblok gehouden. Deze belangrijke gebeurtenis zien de Polen echter niet als het moment van onafhankelijkheid. De Nationale dag van de Onafhankelijkheid vieren ze nog steeds op 11 november, de dag dat hun held Pilsudski aan de macht kwam.

Door Marjolein Overmeer