Manga in het museum

Eén van de populairste mangaseries is Dragon Ball Z. Een schaakspel met de hoofdfiguren kon dan ook niet uitblijven en staat te pronken in de vitrines van het Schaakstukkenmuseum. Tijd voor een blik in de keuken van de Japanse manga.

Augustus 1945. De Tweede Wereldoorlog was afgelopen en Japan behoorde tot de verliezende partij. De Amerikaanse legertroepen hielden het eiland vervolgens zeven jaar bezet en zagen toe op de wederopbouw en het instellen van de democratie. De keizer mocht blijven, maar zonder directe politieke macht. Tijdens deze jaren introduceerden Amerikaanse soldaten comic books of stripboeken. De Japanners waren geïntrigeerd door de kleuren, de manier waarop bewegingen werden getekend, en de tekstballonnetjes in de strips. Imitatie kon niet uitblijven.

Antieke strips
Japan kende zelf ook al getekende verhalen en de oudste stammen uit de 12^e eeuw. Op boekrollen van wel 6 meter lang werden mythes en veldslagen getekend. De kunstenaar en astronoom Toba Sōjō (1053-1140) verwerkte humor in zijn tekeningen door onder andere priesters af te beelden als konijnen, apen en kikkers.

Een andere vorm van getekende verhalen, de ukiyo-e, waren populair tussen de 17^e en de 19^e eeuw. Deze ‘strip’ bestond uit een gekleurde print van één tekening, uitgesneden in een houtblok. De tekening beeldde meerdere gebeurtenissen uit en de tekst van de personages stond in de zijlijnen. De tekeningen gingen over van alles en nog wat: een passievolle nacht met een courtisane, een wedstrijd van sumoworstelaars of een samoerai die zijn leerlingen trainde. Katsushika Hokusai, een van deze houtsnedenkunstenaars, bedacht de term manga voor zijn afbeeldingen. Hij maakte in 1814 een boek met tekeningen over het dagelijks leven in een nieuwe, losse stijl. De letterlijke betekenis van manga is dan ook “onbeheerste of willekeurige kwaststreken”.

Einde van de samoerai
De humor kwam halverwege de 19^e eeuw weer terug in tekeningen, na inmenging van de westerse wereld. Op dwingende wijze eigenden de militair sterkere westerlingen zich de toegang tot het gesloten eiland toe en dwongen ze handel tussen Oost en West af. Dit leidde uiteindelijk tot de afschaffing van de krijgsadel, het shogunaat, als leiders van Japan. Vanaf 1868 begon de Meijiperiode, met keizer Mutsuhito aan het roer van het land. Hij voerde radicale moderniseringen door, op wetenschappelijk, technologisch, economisch en maatschappelijk gebied.

De Britse legerofficier Charles Wirgman woonde in die jaren in Japan en lanceerde de Japanese Punch. Dit was een magazine voor buitenlanders in Yokohama, naar voorbeeld van het Britse weekblad Punch. Wirgman tekende politiekkritische en satirische cartoons van een enkele afbeelding, die al snel navolging kregen. Ten tijde van het shogunaat was het verboden om kritische tekeningen te maken of bestaande personen af te beelden, maar nu begonnen Japanse kunstenaars ook aan kritische en spottende tekeningetjes. Ze noemden deze strips al snel manga.

Amerikaans voorbeeld
De mangastijl zoals we die vandaag kennen, is voornamelijk ontstaan door invloed van naoorlogse Amerikaanse strips. De manier van bewegen door de stripfiguren, de tekstballonnetjes en de opmaak zijn een directe kopie. De tekenaar Osamu Tezuka maakte vanaf 1946 als eerste honderden manga en anime (tekenfilms) naar Amerikaans voorbeeld en zette deze nieuwe mangastijl op de kaart.

Sindsdien is manga alleen maar populairder geworden. De strips zijn vergelijkbaar met westerse soapseries: vanwege de cliffhangers wil je verder lezen en koop je snel de volgende aflevering. De strips zijn zwart-wit getekend en op dun papier om ze zo goedkoop mogelijk te houden. Net als onze krant worden ze overal gelezen en vervolgens achtergelaten in de trein of doorgegeven aan de volgende geïnteresseerde. Daarnaast is er voor elke doelgroep en leeftijd wel een mangaserie te verzinnen: het aanbod is enorm. Er zijn zelfs mangacafés waar je voor een lage prijs tienduizenden verschillende strips kunt lezen.

Dragon Ball Z
Van de meest populaire manga zijn ook tekenfilms gemaakt en daarvan hebben verschillende series Nederland bereikt. Dragon Ball Z is ook zo’n tekenfilmserie. Hierin gaat hoofdrolspeler Son Goku, een buitengewoon sterke jongen met een apenstaart, de strijd aan met vijanden die de aarde willen vernietigen of veroveren. Hij krijgt hulp van zijn vrienden en gebruikt Martial Arts: gevechten zijn een belangrijk onderdeel van de wat duistere tekenfilm en ze duren soms meerdere afleveringen.

Aan het begin van de 21^e eeuw, tijdens het hoogtepunt van de serie, kon je een schaakspel van Dragon Ball Z bij elkaar sparen. Een compleet spel is te vinden in het Schaakstukkenmuseum, waar Son Goku (in het oranje) nu als Koning zijn vijanden probeert te verslaan.

Door Marjolein Overmeer