Kruisridders in het nauw

Een millennium geleden togen drommen kruisvaarders richting Jeruzalem. De macht van de sultans breidde zich steeds verder uit en de christelijke kerk in het oosten kwam in het geding. Een oproep om hulp resulteerde in een leger van christelijke ridders uit Europa. Op zoek naar avontuur maar vooral Gods genade.

De christelijke wereld bestaat rond 1000 uit een oostelijk gedeelte, het Byzantijnse rijk met hoofdstad Constantinopel, en een westelijk gedeelte, met de paus in Rome. De macht van de moslims wordt steeds sterker en zal uiteindelijk in 1453 leiden tot de definitieve val van christelijk Constantinopel, nu Istanbul. Maar al in 1091 voelt de Byzantijnse keizer de hete adem van de de Seltsjoekse Turken in zijn nek en vraagt het westen om hulp in de vorm van huurlingen. Paus Urbanus II ziet zijn kans schoon om de macht vanuit Rome naar het Midden-Oosten uit te breiden. Hij roept boeren en ridders op om te gaan vechten tegen de heidense moslims, de bezetters van Jeruzalem en het heilige graf, in naam van God!

De eerste kruistocht
Jeruzalem was al sinds de 7^e eeuw bezet door moslims maar dit was nooit een probleem geweest. Heilige plaatsen voor christenen, zoals de Olijfberg en de Heilige Grafkerk, konden zonder problemen bezocht worden. Deze tolerante houding verandert met de verovering van Palestina door dezelfde Seltsjoekse Turken. De door hen vernietigde Heilige Grafkerk is een extra reden voor de paus om een leger richting de Heilige Stad te sturen. Kruisvaarders krijgen allemaal een aflaat die de tijd in het vagevuur kwijtscheldt, wat de belangrijkste reden is voor de gelovige middeleeuwers om te gaan. Barre tochten door de Alpen of over zee dunt het leger van de Eerste kruistocht (1096-1099) aardig uit, al voor ze voet zet op Palestijnse bodem. Zonder veel slag of stoot wordt Jeruzalem veroverd en de bevolking bijna compleet uitgemoord. De Heilige Stad is weer in beschaafde handen…

De heersers in het Midden-Oosten reageren niet echt op deze inname van Jeruzalem. Ze hebben al genoeg aan hun eigen onderlinge strubbelingen. Dit verandert met de komst van Saladin (1137 – 1193) . Deze legeraanvoerder schopt het tot sultan van Syrië en Egypte en brengt rust en eenheid in de regio. Wanneer christenridders moslimkaravanen overvallen, ondanks de verdragen tussen Saladin en de Europese koning van Jeruzalem, besluit de sultan om ook in Palestina orde op zaken te stellen. Hij verovert de meeste steden die in christelijke handen zijn, waaronder Jeruzalem in 1187. Hij wil niet eenzelfde bloedbad aanrichten als de kruisvaarders een eeuw geleden hadden gedaan en christelijke inwoners krijgen de mogelijkheid om zichzelf vrij te kopen. Anders zal slavernij hun lot zijn.

Woede in Europa
De verovering van Jeruzalem door Saladin brengt heftige reacties teweeg in Europa. Een tweede kruistocht wordt uitgeroepen en weer gaat een gemotiveerd en gelovig leger richting het oosten. Het leger staat nu onder leiding van de drie belangrijkste Europese koningen: Richard Leeuwenhart van Engeland, Filips II van Frankrijk en Frederik Barbarossa van het Duitse Rijk. Onderweg sneuvelt Barbarossa en krijgen Richard en Filips ruzie. De laatste vertrekt met zijn mannen en de Engelse koning reist met een sterk uitgedund leger door naar Palestina. Eenmaal aangekomen herovert hij enkele steden op de moslims, waaronder de havenstad Akko, maar de verdediging van Jeruzalem is te sterk. Richard Leeuwenhart sluit uiteindelijk een verdrag met Saladin, waarna de christelijke pelgrims de heilige plaatsen in Jeruzalem weer mogen bezoeken.

Saladin en de Engelse koning blijken het prima met elkaar te kunnen vinden en tonen een groot wederzijds respect. De moslimleider blijkt helemaal niet de barbaar voor wie hij in Europa wordt uitgemaakt. Hij stuurt zelfs zijn eigen arts naar Richard Leeuwenhart, wanneer de Engelsman ziek is. Erg prettig, aangezien de medische wetenschap in het Midden-Oosten veel verder ontwikkeld is dan in Europa op dat moment. Tot aan Saladins dood, na een kort ziekbed, hebben de mannen persoonlijk contact. Daarna gaat Richard terug naar Engeland. De steden die nog in Europese handen zijn, vormen gezamenlijk het Koninkrijk Jeruzalem, ook al behoort de stad zelf er niet meer toe. Het koninkrijk blijft tot 1291 bestaan, maar voornamelijk op papier. De macht is tanende en uiteindelijk blijven de koningen van Jeruzalem in Europa wonen: ze laten het plaatselijke bestuur over aan baljuws.

Kruisridders op het bord

In het Schaakstukkenmuseum zijn de kruisvaarders ook vertegenwoordigd.
De zilverkleurige christenen moeten het opnemen tegen de goudkleurige Saracenen.  Baas boven baas, zowel in edelmetaal als in heerschappij over de Heilige Stad.

Door Marjolein Overmeer