Een van de mooiste en indrukwekkendste schaakspellen in het Schaakstukkenmuseum stelt de veldtocht van Napoleon in Rusland voor. De kleine generaal staat tegenover de Russische veldmaarschalk Koetoezov. Maar in plaats van te vechten, zette de Rus heel Moskou in brand op 14 september 1812.
Steekdragende Napoleon is Koning aan Franse zijde
Napoleon droomde groot. Hij wilde heel Europa veroveren en het immense Rusland viel daar ook onder. Hoewel de Russische Tsaar Alexander I een bondgenoot was, kon Napoleon zich niet inhouden. De Russen hielden zich in 1811 niet langer aan de handelsblokkade met de Engelse vijand en Napoleon begon een inval voor te bereiden.
Grootste leger ooit
Niet eerder was er zo’n groot leger op de been gebracht in Europa: bijna 700.000 man staken 24 juni 1812 de Poolse grens over, Rusland in. De bevoorrading en logistiek was tiptop zodat het leger snel vooruit kon bewegen. Ook dit was uniek in de militaire geschiedenis. Het Russische leger was op dat moment nog geen 500.000 man groot en Napoleon zag de toekomst zonnig in. Voor de winter zou Moskou van hem zijn.
De Russen konden amper hun verdedigingsstellingen oprichten, omdat het leger van Napoleon te snel naderde. De tactiek die ze toen maar toepasten, was die van de verschroeide aarde. Niets wat de naderende Fransen konden gebruiken lieten ze achter. Voedselvoorraden, landbouwdieren, kleding en andere gebruiksvoorwerpen werden meegenomen of anders vernietigd. Ook de huizen en het voedsel op de velden werden in brand gestoken en de waterputten vergiftigd om maar niets in handen van de Fransen te laten vallen. Napoleon ging de terugtrekkende Russen achterna maar zonder nieuwe voorraden. En de lijnen met de bevoorrading uit zijn eigen gebieden werden steeds langer…
De ommekeer
Op 14 september trokken de Fransen Moskou binnen. De Russische generaal Koetoezov had de stad inclusief alle voorraden al laten evacueren en enkele achtergebleven soldaten staken de voornamelijk houten huizen in brand. De hongerige en uitgeputte soldaten vonden geen eten en onderdak in de grotendeels verwoeste stad… Wachtend op reactie van de Tsaar verbleef Napoleon nog enkele weken in Moskou, maar daarna moest hij echt verder. Om eten voor de mannen te regelen en de vallende sneeuw te ontvluchten. De Russische winter viel vroeg dat jaar en de extreme kou zorgde voor veel doden onder de zich terugtrekkende soldaten. Van de honger aten ze de rij- en trekpaarden op, zodat de cavalerie ophield te bestaan en de zware kanonnen achter moesten blijven op het platteland. Dit betekende een flinke aderlating voor het materieel van het Franse leger.
Kozak als Paard
De terugtocht ging gedwongen over dezelfde route als de heenweg, waar weinig meer te halen viel voor de Fransen. De Russische bevolking deinsde niet terug om de om hulp en voedsel smekende soldaten te doden en ook de Kozakken deden een flinke duit in het zakje. Zij vielen afgedwaalde eenheden aan en lieten de soldaten het liefst naakt en berooid achter om te sterven in de sneeuw.
Bejubelde generaal
Al met al keerde nog geen 20.000 man van het Grande Armee terug uit Rusland. De brand van Moskou zou de ommekeer blijken voor Napoleon. De man die nooit verloor, kon toch verslagen worden. Niet door een beslissende veldslag maar door een slimme tactiek. Koetoezov werd de held onder de Russische bevolking, hoewel Tsaar Alexander het hier niet helemaal mee eens was: het eindresultaat was dan wel een verjaagde Napoleon maar de generaal had de Fransen niet weten te verslaan.
Tsaar Alexander I (links) en veldmaarschalk Koetoezov (rechts).
Ook latere historici claimen dat het aandeel van de Russische generaal in de ondergang van het Grande Armée een stuk minder groot was. Koetoezov wilde Napoleon echter niet aanvallen omdat hij weinig vertrouwen had in zijn eigen leger. Het bestond voor een groot deel uit in haast opgetrommelde boeren en zijn commandanten maakten onderling ruzie.
De reden dat Koetoezov nu toch nog als een van de belangrijkste generaals uit de Russische geschiedenis wordt gezien, komt onder ander door de schrijver Leo Tolstoj. In zijn boek Oorlog en Vrede (1869) bejubelt hij de generaal als wijs man. Een plek op het schaakbord tegenover Napoleon heeft Koetoezov dan ook wel verdiend.
Door Marjolein Overmeer
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.