Egyptische spelletjesgekken

In april 1924 werd eindelijk de hoofdkamer van koning Toetanchamon’s graftombe geopend. Naast de gebruikelijke kostbare schatten die een overleden persoon meekreeg, vonden de archeologen ook iets onverwachts: een hele stapel spelletjes.
Door Marjette van Koperen

Op zich was dit niet vreemd: het was al bekend dat de oude Egyptenaren wel van een spelletje hielden. Of het nu om armpje drukken ging, of een wedstrijdje speerwerpen of hardlopen. Zolang uiteindelijk een winnaar kon worden aangewezen, waren de Egyptenaren tevreden. Maar nu zoveel spellen gevonden waren in het rijk versierde koningsgraf van Toetanchamon, was pas echt duidelijk dat de oude Egyptenaren ook gek waren op bordspelletjes.

Het senetspel
Van de vele verschillende Oudegyptische spellen die zijn teruggevonden, was één soort duidelijk het populairst: het senetspel. Ook Toetanchamon moet het gespeeld hebben: in zijn graf zijn vier hele senetspellen teruggevonden en twee kapotte. Verder vonden archeologen 56 pionnetjes om mee te spelen en 8 werpstokjes, die als dobbelstenen fungeerden.

Het senetspel was een bordspel voor twee spelers en moet rond 3000 voor Christus voor het eerst gespeeld zijn. Nadat het in Egypte uitgevonden was, verspreidde het spel zich via Soedan, Cyprus en Phoenicië (het huidige Libanon). Niet alleen de elite zoals Toetanchamon hebben het gespeeld: naast kostbare, prachtig versierde spellen zijn er senetborden teruggevonden, gekrast op een houten plankje of in een deksel van een opbergdoosje. Waarschijnlijk speelden de allerarmsten het spel gewoon op straat: in zand of modder tekenden zij het speelbord, en met steentjes of takjes als pionnen konden ze zo aan de slag.

In de loop van de tijd kreeg het senetspel een religieuze betekenis: de ‘reis’ die de pionnen op het bord aflegden, ging symbool staan voor de reis die de ziel van een overleden persoon maakte, als hij naar de onderwereld afdaalde. Veel afbeeldingen die bij graven gevonden zijn, laten dit zien: ze tonen de overleden persoon die het senetspel speelt, om alvast de reis naar het hiernamaals te oefenen. Op deze afbeeldingen hebben de pionnen iets weg van schaakfiguren. Het is nog steeds niet duidelijk of het hier om een vroege versie gaat van het schaakspel of dat de overeenkomsten toeval zijn.

Tutmania
Naast de senetspellen wisten de archeologen nog meer kostbaarheden uit Toetanchamon’s graf naar boven te halen. Intussen groeide de publieke belangstelling voor het oude Egypte met de dag. Kranten en tijdschriften deden uitgebreid verslag van alle schitterende voorwerpen die in de tombe waren gevonden. Een ware rage ontstond: in de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw leek de hele wereld te lijden aan ‘Tutmania’. Toetanchamon was, meer dan 3000 jaar na zijn dood, weer razend populair!

De Tutmania bleef niet alleen bij boeken en exposities over het oude Egypte. Ook de mode bracht producten op de markt in Egyptische stijl. Modellen op de Parijse catwalks maakten reclame voor de ‘Mummy wrap dress’, een jurk we die werd beschreven als een elegante kruising tussen een mummypak en een avondjurk. Verder kon je ‘Cleopatra cosmetica’ kopen, make-up die de draagster zo mooi zou maken als Cleopatra. De ‘New Egyptian sandals’ waren volgens de makers naar het model dat Toetanchamon zelf ook graag droeg. In de jaren ’60 en ’70 maakte de liefde voor Oudegyptische producten een kortstondige opleving door toen een reizende tentoonstelling van Toetanchamon’s schatten langs musea uit verschillende landen trok.

Sinds de Tutmania van de vorige eeuw is de populariteit van Egyptische voorstellingen nooit helemaal verdwenen. Het schaakspel in Egyptische stijl van het Schaakstukkenmuseum is hier een mooi voorbeeld van.