De val van de muur

Het Schaakstukkenmuseum bezit schaakspellen uit vervlogen tijden en opgeheven naties. Een mooi voorbeeld is het schaakspel uit de voormalige Duitse Democratische Republiek. De Val van de Muur op 9 november 1989 luidde het einde van de DDR in. Directeur Ridder Dijkshoorn vertelt over zijn beleving van die bewogen nacht.

“Er zijn maar weinig momenten dat ik geëmotioneerd ‘aan de buis gekluisterd’ zit. Wereldkampioenschappen voetbal of schaatsen kunnen mij niet bekoren. Maar op 9 november 1989 zat ik de gehele avond met tranen in mijn ogen voor de tv toe te kijken hoe drommen Oost-Berlijners zich voor De Muur verzamelden om toegang te krijgen tot West-Berlijn.”

“Wat was er gebeurd?? Zoals u weet was aan het einde van de Tweede Wereldoorlog Europa in tweeën gedeeld, waarbij ook Duitsland en Berlijn in tweeën gedeeld werd: een gedeelte dat ingedeeld was bij ‘het Oostblok’ en een gedeelte dat behoorde tot ‘het vrije Westen’. Doordat veel mensen alsnog van het Oosten naar het Westen probeerden te komen, werd in 1961 de Berlijnse Muur opgetrokken om hen tegen te houden. Ook daarna probeerden nog veel mensen het vrije Westen te bereiken, hetgeen velen met de dood moesten bekopen.”

Communisme begint te wankelen
“Eigenlijk waren we in Europa al wat gewend geraakt aan deze situatie, onderdeel van de Koude Oorlog. Hierin regeerden Russische leiders als Stalin, Chroetsjov, Breznjew en Andropov met harde hand over Rusland en de Oost-Europese landen, geen enkele vrijheid toestaand, zoals Hongarije en Tsjecho-Slowakije aan den lijve ondervonden. En toen was daar opeens Gorbatsjov met zijn ‘Glasnost’ en ‘Perestrojka’. Alles begon te veranderen, zowel in Rusland als in de Oost-Europese landen. Alleen de DDR (Oost-Duitsland) onder leiding van de starre Erich Honecker wenste alles bij het oude te houden. Totdat Honecker in oktober 1989 plaats moest maken voor Egon Krenz, een jonge partijleider die inzag dat het geen zin had om alles bij het oude te laten. Hij wilde veranderingen aanbrengen, waarbij hij mondjesmaat concessies deed om de communistische oriëntatie van de DDR nog te redden.”

“Maar Krenz werd door de ontwikkelingen ingehaald: de bewoners van de DDR waren uitgekeken op het communisme en wilden vrijheid en vrij reizen naar het Westen. Veel mensen maakten gebruik van de poreusheid die ontstaan was in de grenzen tussen de DDR en Hongarije en Tsjecho-Slowakije. Alles kwam in een stroomversnelling toen op 8 november 1989 het Politbüro (het uitvoerende orgaan) van de Oost-Duitse communistische partij SED aftrad. Het volk begon samen te drommen in Oost-Berlijn en eiste vrij reizen naar het Westen.”

Een vreedzame revolutie
“Er werd een persconferentie gehouden voor journalisten. De woordvoerder Schabowski vertelde dat de regering streefde naar een regeling die het vrije verkeer tussen Oost en West mogelijk moest maken. Op de vraag van een journalist wanneer deze versoepeling zou ingaan, antwoordde hij: ‘met onmiddellijke ingang’. De Oost-Berlijners die de persconferentie op de West-Berlijnse televisie konden volgen, wisten niet wat ze hoorden en dromden nog massaler naar De Muur. De grenswachten waren echter niet van deze ontwikkelingen op de hoogte en probeerden de massa tegen te houden. Gelukkig hield iedereen het hoofd koel en werd er niet op de mensen geschoten, hetgeen een ongelooflijk bloedblad opgeleverd zou hebben met niet te voorziene politieke gevolgen.”

“Tenslotte werd duidelijk dat er ‘geen houden aan’ was en gingen de grensposten open, waarna drommen Oost-Berlijners in West-Berlijn gingen shoppen en vervolgens met boodschappentassen vol westerse artikelen weer huiswaarts keerden. Onder leiding van de West-Duitse premier Helmutt Kohl vond later de hereniging van Oost- en West-Duitsland plaats, waarbij de ‘Oosies’ en de ‘Wessies’ elkaar aanvankelijk nog wat met een scheef oog aankeken. Terwijl het nog maar 44 jaar geleden was dat hun stad gesplitst was geraakt.”

Aandenken DDR in museum
“Het Schaakstukkenmuseum heeft een zilveren schaakspel in de collectie dat uit de DDR afkomstig is. Het is onderdeel van de Collectie G.M. Glotzbach; de collectie die het Schaakstukkenmuseum na het overlijden van de heer Glotzbach van zijn zoons en dochters kon overnemen. De heer Glotzbach had vroeger gewerkt bij de (toen nog) Hogeschool van Wageningen, waar hij als aardappelen-consulent veel buitenlandse reizen maakte. Waarschijnlijk heeft hij dit heroïsch uitziende schaakspel tijdens een reis naar de DDR op de kop weten te tikken.”