De aantrekkingskracht van edelstenen

Een van de meest sierlijke schaakspellen uit de collectie van het Schaakstukkenmuseum is het edelstenenschaakspel. De stukken hebben een elegante vormgeving en bestaan uit glimmend metaal met groene stenen. Wat trekt ons toch zo aan in edelstenen?

Het schaakspel is een echte blikvanger, ook al zijn er imitatie-edelstenen in verwerkt. De twee partijen onderscheiden zich door een blauwe of witte inzet van marmerachtig steen en ook het bord heeft de uitstraling van marmer. Het metaal van de schaakstukken glimt zo erg, dat het wel zilver lijkt. En zeker met de zon op de groene stenen, zou je denken dat het echte smaragden zijn. Wanneer ik dit schaakspel bekijk, voel ik me net een ekster… Waar komt onze bewondering voor glimmende voorwerpen en mooie stenen vandaan? Is het puur esthetisch?

Genezende krachten
Als je kijkt naar het gebruik van edelstenen in de geschiedenis, valt op dat ze niet alleen ter decoratie dienden. Natuurlijk lieten de rijken graag edelstenen verwerken in hun sieraden, wapens en kleding. Edelstenen waren waardevol en daarmee exclusief. Je kon je ermee onderscheiden van het gewone volk. Bij wet werd aan het eind van de middeleeuwen vast gelegd wie welke edelstenen (en luxe stoffen of bepaalde kleuren) mocht dragen of juist niet: de weeldewetten. Ook al kon je edelstenen betalen, wanneer je niet tot de juiste sociale klasse behoorde, mocht je ze niet dragen. Met de komst van de Reformatie in de 16e eeuw werden weeldewetten ingezet om overdaad in de vorm van onder andere goud en edelstenen tegen te gaan: buitensporige luxe was een zonde.

Maar naast sieraad en luxeproduct hebben edelstenen meerdere functies gehad. Ze zouden geneeskrachtig zijn en werden zelfs ingezet als afrodisiacum. Geen beter middel om de potentiële geliefde te verleiden dan een smaragd! Of zoals de Franse schrijver François Rabelais (1494-1553) zei over deze steen: “Ze heeft de oprichtende en versterkende kracht van het natuurlijke lid”. Wanneer je kijkt naar de geneeskrachtige werking van de smaragd, blijkt deze groene edelsteen al bij eeuwenoude culturen een functie gehad te hebben. Volgens heidense magiërs werkten smaragden het best als ze in zilver of koper werden gezet en oude hindoeïstische geschriften bevelen het dragen van de smaragd op het lichaam aan om een eind te maken aan bedplassen.

De Romeinen verbonden de smaragd aan de god Mercurius, de bode van de goden maar ook de god van de wegen en de slaap. De smaragd gold als amulet op reis en zorgde voor goddelijke ingevingen tijdens je dromen. Smaragd werd in de antieke oudheid ook gebruikt als geneesmiddel voor oogaandoeningen en in de middeleeuwen had het een algemene helende werking. De edelsteen moest voor liefdesdoeleinden in de buurt van het hart gedragen worden en bij oogaandoeningen in de vorm van oorhangers. Ook werden de ogen beter door naar de steen te kijken of ze op te leggen.

Hoekige kristallen
Naast de mooie kleuren of kleurschakeringen van edelstenen is er nog iets wat de mens altijd al heeft aangesproken, namelijk de vorm. Onbewerkt hebben kristallen een opvallend regelmatige vorm waarbij de hoeken tussen de afzonderlijke vlakken altijd gelijk blijven. Vanwege de regelmatigheid en schoonheid van smaragden heeft men lang gedacht dat de goden hierin wel een aandeel móesten hebben. De waarde en de toegeschreven eigenschappen van de edelstenen waren dan ook groot. Ondertussen weten we hoe kristallen zijn ontstaan -en zonder goddelijke inmenging- maar dat neemt niet weg dat veel mensen nog steeds geloven in de geneeskrachtige werking van edelstenen.

Smaragden behoren tot de duurste stenen die je kunt kopen en we weten dat de groene ronde stenen in de schaakstukken geen smaragden zijn. Al was het maar omdat deze edelstenen een hoekige vorm hebben. Zij worden niet zo snel in een bol geslepen omdat de schittering van de edelsteen het best tot zijn recht in de hoekige, en vaak langwerpige, smaragdvorm. De mooie groenen bollen maken de stukken niet minder majestueus en het edelstenenschaakspel is een bezoekje meer dan waard!

Door Marjolein Overmeer