Sagrada Familia op schaal

Vijf jaar geleden wijdde paus Benedictus de Sagrada Familia in als basiliek. De bouw van deze enorme kerk is al in 1882 begonnen en hopelijk over 10 jaar klaar. Het is het levenswerk van de beroemde architect Antoni Gaudi. Het sprookjesachtige bouwwerk is er ook in de vorm van een schaakspel, te zien in het Schaakstukkenmuseum.

 

Antoni Gaudi is geboren in 1852 in een tijdperk dat Europa veranderde. De industriële revolutie bereikte ook het Spaanse Catalonië en steeds meer kleine boeren en ambachtslieden trokken naar de stad om in fabrieken te werken. De vader van Gaudi was kopersmid, net als zijn opa en zijn opa’s opa en de familie van zijn vrouw. Zijn zoon was vaak in de werkplaats te vinden en anders zwierf hij wel buiten, de natuur observerend.

Vader Gaudi verkocht een deel van zijn bezittingen in het geboortedorp Reus om in 1869 samen met zijn twee zoons naar het nabijgelegen Barcelona te verhuizen. De oudste van de twee, Francesc, ging medicijnen studeren en Antoni bereidde zich voor op de architectuuropleiding. Tien jaar later haalde de getalenteerde jongen zijn diploma en binnen no time was hij een van de meest veelbelovende architecten in Catalonië.

De heilige familie
Verstedelijking en industrialisatie bracht ontkerkelijking met zich mee. De diepgelovige boekhandelaar Josep Maria Bocabella wilde dit tegengaan. Hij richtte een religieuze vereniging op, met een bijbehorend tijdschrift, die zich richtte op de arbeiders en hun stadse moraal. Daarnaast kocht Bocabella een groot stuk land aan de rand van Barcelona met de bedoeling om hier een kerk te laten bouwen. De kerk was gewijd aan de heilige familie, Jezus met zijn aardse ouders Maria en Jozef, die als voorbeeldgezin moesten dienen voor de arbeiders. De te bouwen kerk moest gefinancierd worden met giften van begeesterd geraakte arbeiders.

Architect Francesc de Paula Villar steunde het idee en maakte kosteloos een ontwerp voor deze kerk in neogotische stijl. De bouw begon in 1882 maar al snel kreeg Villar ruzie over technische details met  Joan Martorell, architect en adviseur van Bocabella. Martorell wilde vanwege deze ruzie niet de plaats innemen van de weggelopen Villar en droeg een oud-medewerker van hem aan: de op dat moment 31 jaar oude Gaudi. Die zou hij beter kunnen beïnvloeden dan de koppige Villar. Dus zo werd in 1883 de jonge Gaudi hoofd-architect van de te bouwen boetetempel Sagrada Familia.

Sprookjesachtige modellen
Villar was al begonnen aan de crypte en ook het grondplan van de kerk stond vast. Gaudi hield zich in het begin vast aan de oorspronkelijke bouwplannen, maar na de ontvangst van een legaat in 1890 werd hij ambitieuzer en breidde hij de ontwerpplannen uit. Maar ook Gaudi kreeg niet geheel de vrije hand: zijn ingediende ontwerp van de Mariakapel werd bijvoorbeeld afgewezen. Wat betreft de vormgeving ging de architect niet verder in de neogotische stijl van zijn voorganger en verwerkte hij de rijke symboliek van het middeleeuwse rooms-katholicisme. Zijn sprookjesachtige stijl, naast het geloof ook geïnspireerd op de natuur, staat bekend als het Catalaans Modernisme en is verwant aan het Art Nouveau, een gelijktijdige stijl in Europa.

Typisch voor Gaudi was dat hij zijn ontwerpen niet alleen tekende, maar ook driedimensionale schaalmodellen maakte, wat in het geval van de complexiteit van het gebouw erg prettig was voor de uitvoerders. Helaas zouden deze schaalmodellen en een groot deel van de tekeningen verloren gaan in een brand tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939).

Levenswerk
Tijdens zijn loopbaan ontwierp Gaudi nog een tal van andere kerken en openbare gebouwen, maar vanaf 1914 stortte hij zich helemaal op de bouw van de Sagrada Familia. Gaudi realiseerde zich dat hij het enorme project niet meer zou afkrijgen tijdens zijn leven, en besloot niet meer horizontaal te werken maar in ieder geval een deel van de kerk van top tot teen af te maken. Van de 18 ontworpen torens zou hij er uiteindelijk slechts één realiseren. Dit had niet met Gaudi’s inzet te maken. In 1925 ging hij zelfs op het terrein wonen en werkte de architect heel de week aan de bouw, op een wandelingetje met studenten op zondagochtend na. Het lot was hem alleen niet gunstig gezind want in 1926 werd Gaudi aangereden door een tram. De 74-jarige stierf drie dagen later in het ziekenhuis aan zijn verwondingen. Onder veel belangstelling werd de meester in zijn eigen kerk begraven.

Wie wél benieuwd is maar niet naar Barcelona wil om de kunstige kerk te bekijken: de miniatuurversie op het schaakbord is te bewonderen in het Schaakstukkenmuseum.

Door Marjolein Overmeer