Vikingen verslingerd aan schaakspel

In 1831 werden op het Schotse eiland Lewis 93 schaakstukken gevonden. De stukken waren van Noorse makelij. Wat deden deze Viking-stukken in een Schotland?

De naam Vikingen is een verzamelnaam voor de Denen, Noren en Zweden, en betekent strijders ter zee. Vikingen staan nog steeds bekend als brute krijgers, die in het eerste millennium na Christus regelmatig het Europese vasteland kwamen plunderen. Maar de Vikingen deden meer: ze waren verantwoordelijk voor een groot deel van de handel in Europa. Daarnaast trokken ze eropuit om nieuwe gebieden te ontdekken en nederzettingen te stichten. De Noren kwamen zelfs tot Canada en het Schotse eiland Lewis was een onderdeel van het Noorse rijk in de periode dat de schaakstukken daar werden achter gelaten.

Hnefatafl, het Vikingen bordspel
De Vikingen kwamen in de 11e eeuw in contact met het schaakspel via de elite van het Europese vasteland. Het schaakspel was daar toen erg populair. De Vikingen namen het spel mee naar huis en het verdrong al snel hun eigen strategische bordspel, Hnefatafl genaamd. Dit betekende koningsbord en het was een spel met ongelijke partijen voor twee spelers van de elite.

De ene speler speelde met de koning, die zich verschanste in het kasteel dat midden op het bord stond. De koning werd verdedigd door een groep ridders en moest proberen om uit zijn belegerde kasteel te ontsnappen. De speler won als de koning één van de vier kastelen in de hoeken van het speelbord bereikte. De andere speler speelde met aanvallers, welke stonden opgesteld bij de kastelen aan de rand van het bord. Zij moesten de koning vangen door hem aan vier kanten in te sluiten. Hoewel ze in de meerderheid waren, was het strategisch gezien niet makkelijk om de koning te vangen aangezien dit stuk meer mogelijkheden had dan de rest. De machtige koning was letterlijk en figuurlijk groter dan alle andere speelstukken, zie afbeelding.

Schaakspel verdrijft Hnefatafl
Nadat de Vikingen eenmaal het nieuwe schaakspel hadden leren kennen, raakte het Hnefatafl spel steeds meer in de vergetelheid. De stijl van de Hnefatafl speelstukken hebben echter wel de tand des tijds doorstaan. De Vikingen produceerden hun schaakstukken namelijk in dezelfde stijl en van hetzelfde materiaal. De gedetaileerde schaakstukken werden gemaakt van de ivoren slagtanden van walrussen of uit walvis-balein en werden via de handel verspreid. Zo kon het gebeuren dat in 1831 op het Schotse eiland Lewis 93 Noorse schaakstukken uit de 12e eeuw werden gevonden. De totale vondst, die samen vier incomplete schaakspellen vormden, wijst op het eigendom van een handelaar. Maar waarom hij de stukken verborg, weet niemand. De meeste stukken werden al in 1831 verkocht aan het British Museum en staan daar nog steeds tentoongesteld.

Het Schaakstukkenmuseum heeft een mooie replica van het Lewis-schaakspel in de vitrine staan. De bezoeker zal zien dat de schaakstukken vaak grappige gezichtsuitdrukkingen hebben, zoals een krijger die op zijn schild bijt. Dit moet echter niet gezien worden als clownesk maar als angstaanjagend om de vijand te intimideren. Deze bloeddorstige krijgers werden het meest gevreesd van alle Vikingen.

Door Marjolein Overmeer