Middenin Griekse opstand

Het Schaakstukkenmuseum is in de het bezit van een imposant Chinees schaakspel uit Griekenland. De heer Glotzbach heeft het gekocht in Athene, aan het einde van het roerige kolonelsregime. Vanwege de Griekse Nationale dag van de democratie op 17 november blikken we terug op de hachelijke aankoop van dit schaakspel.

De heer Glotzbach, wiens verzameling schaakspellen na zijn dood in het bezit is gekomen van het museum, heeft bij sommige van zijn aankopen een beschrijving achtergelaten. Dit geldt ook voor een schaakspel uit China, dat gemaakt is van ivoor. Zo beschrijft hij dat de bruine schaakstukken deze kleur hebben gekregen omdat ze tijdens het maakproces zijn ondergedompeld in thee. De kunstig uitgesneden schaakstukken zitten boordevol details, en dat geldt ook voor de houten schaakdoos met beschilderingen op de buitenkant.

Om dit kostbare schaakspel te bemachtigen, moest de heer Glotzbach wel enkele hobbels nemen. In juli van het jaar 1975 probeerde hij het schaakspel al te kopen, maar dat liep op niets uit. Diezelfde dag kwam Glotzbach op straat terecht in een traangasbeschieting. Ook zijn vrouw Griet moest beschutting zoeken toen ze op een plein, samen met de rest van de menigte, met traangas werd beschoten door de politie.

Staatsgreep
Wat was er aan de hand in Athene? Daarvoor moeten we een paar jaar terug in de geschiedenis, toen Griekenland nog een koninkrijk was. Constantijn II, koning der Hellenen, raakte in 1965 in onmin met zijn premier en ontsloeg de regering. Kabinetcrises en onvrede over de koning waren het gevolg, aangezien Constantijn zich ontdeed van een regering die een parlementaire meerderheid achter zich had.

Een groep rechts-conservatieve militairen, de junta, pleegde uiteindelijk in 1967 een staatsgreep en hierop volgden jaren van militaire dictatuur en staatsgrepen door verschillende partijen. Constantijn II probeerde zelf ook nog een keer de macht terug te grijpen maar dat mislukte. Hij vluchtte uiteindelijk met zijn gezin naar Rome om nooit meer op de troon terug te keren. Dit betekende het einde van het Griekse koningshuis hoewel de familieleden vandaag de dag nog steeds worden aangesproken als ‘royals’.

Binnen de junta trok generaal Papadopoulos alle macht naar zich toe. Hij bezette onder andere de ministerposten van Defensie, Voorlichting en Buitenlandse Zaken en bracht een ware propagandamachine op gang voor zijn beleid. Protesten en verzetsbewegingen liet hij neerslaan en werden opgerold, onder andere met hulp van de Verenigde Staten. Zij leverden wapens omdat ze liever een rechtse dictator aan de macht zagen dan eventuele communisten.

Geen koning?
Om de schijn op te houden, organiseerde Papadopoulos een referendum over het officieel beëindigen van het Griekse koninkrijk. In 1973 stemden volgens dit referendum bijna 80 procent van de Grieken tegen het koningshuis en voor een republiek. Deze uitslagen schijnen te zijn vervalst, maar gaven Papadopoulos een reden om zich als president van de republiek te laten beëdigen. De demonstraties die hier op volgden, sloeg de militaire politie wederom bloedig neer. Maar de Grieken lieten het er niet bij zitten. Half november dat jaar kwamen studenten in opstand en zij bezetten enkele technische scholen, waaronder in Athene. Al snel voegden andere protestanten tegen het regime zich bij hen, waaronder veel werkloze bouwvakkers.

Papadopoulos kondigde de noodtoestand uit en liet het leger de hogescholen omsingelen. De Nederlandse ambassadeur in Athene, Carl D. Barkman, beschrijft in zijn gepubliceerde dagboek hoe de televisiebeelden van een tank die de toegangspoort forceerde, de rest van de wereld schokten. Overdreven machtsvertoon ten opzichte van een groep studenten? Ze raakten in ieder geval in paniek en ontvluchtten het gebouw. Uiteindelijk vielen er bij deze ontzetting tussen de 7 en 14 doden door verdwaalde kogels volgens Barkman.

Dag democratie
Een deel van de legertop stond niet achter dit besluit van Papadopoulos en pleegde een staatsgreep. Een jaar later, op 17 november 1974, hield Griekenland zijn eerste vrije verkiezingen sinds jaren. Papadopoulos eindigde in de gevangenis en bleef daar zwaar beveiligd opgesloten tot zijn dood in 1999. In 1975 begonnen de processen tegen de juntaleden, wat waarschijnlijk weer voor onrust zorgde in Athene. Glotzbach vond zichzelf in ieder geval midden in de protesten. Gelukkig bleef het die zomer bij betraande ogen. Tijdens een volgende reis naar Athene, in september dat jaar, kwam hij toch nog tot een overeenkomst met de verkoper van het Chinese schaakspel. En de rest is geschiedenis.

Door Marjolein Overmeer