Geen strijd maar harmonie in het schaakspel

Kunstenaar Felix Albers is gek van schaken maar wilde zijn zoon een vreedzamere versie leren. Daarom ontwikkelde hij Paco Sako, oftewel vredesschaken. In plaats van slaan, omhelzen de stukken elkaar.

De laatste hand wordt gelegd aan het Paco Sako schaakspel en in de loop van de maand mei is het spel ook in het Schaakstukkenmuseum te zien en te koop. Een mooi moment om met de schepper te praten.

Je hebt een schaakspel bedacht en gemaakt, gebaseerd op harmonie. Waarom wilde je deze draai aan het spel geven?
“Toen mijn vrouw zwanger was van ons eerste kind, ben ik gaan nadenken. Wat wil ik mijn kind meegeven, wat ga ik hem leren en vertellen in zijn leven? Ik ging terug naar wat ik zelf had gedaan en geleerd, waar ik plezier in had. Schaken zat daar ook bij. Maar ik vond het vervelend om mijn vader te verslaan. Misschien nam ik de strijd wel te serieus….”

Wat bedoel je met te serieus?
“Het schaakspel verbeeldt twee legers, het is een reflectie van oorlog en daarmee van de meest primitieve en kortzichtige kant van de mens.  Maar aan de andere kant is schaken het beroemdste en misschien wel oudste denkspel van de mens. Het is briljant in zijn tactiek en strategie. Ik vind dit een twijfelachtige combinatie. Het schaakspel wilde ik mijn kind graag leren, maar het element van strijd wilde ik niet doorgeven. Daarom zocht ik naar een versie zonder agressie.”

Maar is een wedstrijdje dan zo erg?
“Nou, ik zie het zo: conflict is niet erg, als je maar de wens hebt om verder te komen en er wat van te leren. De filosofie achter dit spel is dat je twee verschillende partijen met eigen gedachten en ideeën hebt, die door overleg uiteindelijk bij elkaar te komen. Ze sluiten een vredesakkoord in plaats van dat ze elkaar verslaan. Paco Sako is vredesschaken.”

Op welke manier is deze verandering terug te zien op het Pako Sako bord?
“Alle stukken hebben dezelfde beweging als bij normaal schaken, alleen sla je de tegenstander niet. Je omhelst hem. Hierdoor zijn de strategieën heel anders dan bij traditionele schaken. Maar de Koning geeft zichzelf niet zomaar gewonnen aan de eerste de beste. Hij probeert de omhelzingen te ontlopen totdat het beste ‘idee tot samenwerking’ zich aandient.”

Hoe zit het verder met de spelregels?
“De spelregels zijn hetzelfde, op vier nieuwe regels na. De eerste is omhelzen in plaats van slaan zodat er twee poppetjes op een veld staan, vervolgens mogen de stukken samen verder bewegen in die omhelzing. De derde regel is dat de andere speler dit koppeltje weer kan overnemen, en schakeling is regel vier: de overname mag je doortrekken over verschillende velden. Deze laatste regel is vergelijkbaar met dammen, waarbij je ook door mag slaan zolang het kan.”

“Er zijn meer mogelijkheden dan bij traditioneel schaken en dat maakt Paco Sako heel dynamisch. Je mag binnen een beurt ook meerdere zetten doen, meerdere stukken verschuiven. Grappig is dat als je niet teveel nadenkt over allerlei opties, het heel snel gaat. De zetten zijn minder voorspelbaar en statisch, waardoor het spel erg verrassend is.”

Paco en Sako betekenen vrede en schaken in het Esperanto. Waarom heb je deze kunstmatige taal gebruikt voor de naam van je spel? 
“Ik heb in veel talen gezocht naar de perfecte woordencombinatie voor bij het spel. Vredesschaken, Peace chess, noem maar op. In Esperanto klinkt het gewoon het mooist. Daarnaast is Esperanto gecreëerd om een wereldtaal te zijn. De gedachte dat iedereen op de wereld elkaar kan verstaan en met elkaar kan overleggen, zie je ook terug in de filosofie van het spel.”

“Hugmate was ook nog even in de running als naam, maar ik denk dat serieuze schakers kriebelig worden van dat geknuffel. Het is geen kinderspel, vandaar dat ik dicht bij het originele schaakspel ben gebleven qua regels en opstelling. Maar het spel moet ook leuk en aantrekkelijk zijn voor kinderen. Voor hen heb ik de stukken in allerlei bonte kleuren gemaakt. Een kind neemt een doosje met zijn eigen kleur mee en gaat bij een vriendje spelen met stukken in een andere kleur. Een uit- en thuistenuetje haha! ”

Hoe heb je de stukken ontworpen en gemaakt?
“De grote vraag was hoe ik dit samenkomen van de stukken zichtbaar moest maken. Daar liep ik tegen aan en moest ik in het echt uitgebeeld zien. Daarom heb ik mijn oude schaakspel erbij gepakt en de stukken doormidden gezaagd. Mijn vader leeft niet meer en ik vond het een mooie gedachte om juist dit spel, waar we samen veel mee hebben gespeeld, te gebruiken om de stukken samen te brengen. Eenmaal aan het zagen voelde het wel als heiligschennis, maar ik denk dat mijn vader trots zou zijn geweest op het idee erachter.”

“Na het zagen ben ik verder gaan aftasten en kwam er wiskunde bij kijken: de omhelzing is in drie lagen opgebouwd. Alle stukken moeten elkaar kunnen omarmen en tegelijkertijd allemaal met elkaar in balans zijn. De Pion is kleiner dan de Koningin. Het Paard, de Toren en de Loper zitten daar weer tussen. Nu komen alle armen bij elkaar in de omhelzing. De modellen heb ik gekleid en vervolgens ingescand voor 3D print. Met behulp van de printersoftware kon ik een mooie yingyang-vorm van de voet maken en daarmee tegelijkertijd de stukken stabiliseren. Mooi symbool hé? Dat past ook helemaal bij de gedachte achter het spel.”

Wat wil je bereiken met het spel, nu het af is?
“Ik ben vooral heel benieuwd naar de reactie van mensen die er mee spelen. Vinden ze het spel vernieuwend? Hoe reageren serieuze schakers op het spel? Wat zullen de strategieën worden? Strategisch is het namelijk echt anders dan traditioneel schaken. Ik heb zelf ruim 100 potjes gespeeld en ik ben er nog niet uit wat de beste strategie is. Maar de basis is dat ik nu tegen mijn zoon kan zeggen dat de poppetjes elkaar omhelzen in plaats van slaan. Het is dus alsnog een wedstrijd, maar dan in wie de beste is in omhelzen!”

Meer over het Paco Sako-spel is te vinden op de website www.pacosako.com.

Door Marjolein Overmeer