Houten schaakstukken, kleurig en allemaal verschillend, beelden typisch Chinese figuren uit. Herkenbaar zijn de draken, tempels en oude, wijze mannen met witte baarden. Exotische Chinese afbeeldingen en verhalen bereikten Nederland eind zestiende eeuw via reisverhalen en waren al snel populair.
Collectie J. M. Glotzbach, nr 41
Nederland was één van de weinige landen in Europa dat toegang had tot het immense Chinese rijk in de zeventiende eeuw. Handelaren en missionarissen mochten op kleine schaal het land in. Zij informeerden het thuisfront door middel van brieven en reisjournaals. De inhoud en toon van hun schrijfsels waren alleen heel verschillend, aangezien beide groepen met een ander doel in China waren.
Ouder dan Bijbel
De Nederlanders hadden veel bewondering voor de oudste beschaving aan de andere kant van de wereld. Rechtsgeleerde Hugo de Groot noemde de Chinezen zelfs de slimste van alle volken. Het was dan ook een schok om te ontdekken dat de Chinese jaartelling verder terugging dan de zondvloed in de Bijbel. Onder wetenschappers brak een debat uit over het wel of niet letterlijk nemen van de Bijbeltekst. Nederland liep daarbij voorop en verspreidde informatie over de Chinese cultuur én de Chinese kennis. Zo werd Confusius voor het eerst vertaald in het Nederlands in 1675 en jaren later pas in het veelgelezen Latijn en andere Europese talen.
Niet alleen binnen wetenschappelijke kringen of onder rijke verzamelaars was China en haar cultuur populair. Alle Nederlanders kwamen in hun dagelijks leven meer en meer in contact met exotische verhalen en afbeeldingen uit China. De VOC heeft in haar bijna tweehonderdjarige bestaan miljoenen stukken porseleinen servies verscheept, want de vraag hiernaar was enorm. Nederlanders gingen het ook namaken onder de naam Delfts Blauw.
Exotischer maken
Op dit servies, de vazen en wandtegeltjes stonden typisch Chinese figuurtjes zoals tempels of mannetjes met staarten, maar slechts weinige makers hadden die in het echt gezien. Reisjournaals met bijbehorende tekeningen vonden dan ook grif aftrek en werden al snel illegaal gekopieerd en gebruikt als voorbeeld. Dat deze voorbeelden door heel Europa zijn gebruikt, blijkt uit fouten die overal in de kopieën terug te vinden zijn.
Bijvoorbeeld bij een tempel van Johan Nieuhof, die tijdens een VOC-reis een reisverslag schreef en er zelf tekeningen bij maakte. Zijn uitgever maakte de tempel extra exotisch met een extra verdieping, waardoor het een even aantal verdiepingen had. Dit was in China zelf nooit het geval. Deze verkeerd afgebeelde tempel komt vaak terug in andere prenten en op schilderijen.
Chinees bezoek
De interesse was wederzijds, en met name in de Nederlanders. Het is niet voor niets dat Chinezen Europeanen afbeeldden als grote, roodharige ‘barbaren’ en niet als Portugezen, het volk waar ze al eerder handel mee hadden gedreven. Maar niet alleen het bijzondere uiterlijk van de Nederlanders fascineerde de Chinezen.
Hoewel China cultureel enorm ontwikkeld was, was de wetenschappelijke kennis over astronomie en wiskunde minder vergevorderd. Klokken, telescopen en andere optische en navigatieapparatuur uit de Lage Landen werden dan ook vol bewondering ontvangen, net als de precieze voorspelling van een zonsverduistering. Het is dan ook geen toeval dat de eerste Chinese bezoeker aan Europa rond 1600 in ons land aan wal kwam. In de archieven is terug te vinden dat deze stuurman zich in Middelburg liet dopen.
Wederzijdse interesse verdwijnt
In de achttiende eeuw eindigde deze kennis- en culturele uitwisseling tussen China en Nederland. De Hollanders werden geweerd aan het hof en mochten alleen nog via Formosa, het huidige Taiwan, handel drijven. Ook de tolerante houding naar de missionarissen verdween, nadat zij waren teruggeroepen door de paus. Zij zouden te Chinees zijn worden, wat de Chinese keizer opvatte als een grove belediging.
Spullen uit China bleven echter populair, en dat zijn ze nu nog steeds. Vandaag de dag is daar weinig exotisch meer aan is, want wat is er niet ‘made in China’? Gelukkig geldt dit niet voor dit kleurige Chinese schaakspel uit de Collectie J.M. Glotzbach. Het is aangekocht in de jaren zeventig en heeft nog een zweem van mysterie om zich heen hangen. De belofte van een geheimzinnig en prachtig oord, ver, ver weg…
Door Marjolein Overmeer
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.