Djeki, de mythische held van Kameroen

Woest kijken de koperen schaakstukken uit Kameroen de bezoekers van het Schaakstukkenmuseum aan. Bij de aanblik van deze typische Afrikaanse figuren moest ik denken aan de mythische Djeki. Bards van de Douala, een volk dat aan de kust van Kameroen woont, bezingen de avonturen van deze held.

De mondelinge traditie van heldenverhalen zingen is in Europa grotendeels uitgestorven. Bij de oude Grieken bezong Homerus mythologische helden in zijn Ilias en de Odyssee. In de middeleeuwen trokken de troubadours langs kastelen en steden om verhalen te zingen over Karel en de Elegast. In grote delen van Afrika is deze manier van verhalen delen nog steeds een belangrijke literaire uitingsvorm. Bij de verhalen over Djeki gaat het niet om korte liederen maar om avondvullende voorstellingen, begeleid door een grote groep muzikanten en dansers.

De Afrikaanse bard, die constant het publiek betrekt bij zijn voorstelling, zingt het hele verhaal uit zijn hoofd. Deze barden stammen vaak uit families die al generaties lang verbonden zijn aan koninklijke families. Zij weten en bezingen ook de hele geschiedenis van de koninklijke familie uit hun hoofd. Ze staan in hoog aanzien en treden daarnaast op in andere functies, bijvoorbeeld als diplomaat.

Avondvullend programma
De muzikale vertellingen over de held Djeki zijn waarschijnlijk ontstaan in de tweede helft van de negentiende eeuw, wanneer de Douala in aanraking komen met Europese handelaren en zendelingen. Elke professionele verteller die sindsdien een avond vult met Djeki-verhalen, brengt zijn eigen versie en baseert zijn liedjes op bestaande thema’s. De variaties in voorstellingen zijn ondertussen enorm, hoewel er min of meer een vaste structuur in zit.

Er zit geen moraal achter de verschillende verhalen, ze zijn puur bedoeld tot het vermaak van de toeschouwers. De voorstellingen worden niet specifiek gekoppeld aan sociale gebeurtenissen. Wanneer iemand zin en geld heeft om wat leuks te organiseren voor zijn dorp of familie, nodigt hij de bard en zijn gevolg uit. De voorstelling is een groot en wonderlijk feest met verhalen, liedjes, muziek, dans en mime. Het hele gebeuren duurt tot de zon opkomt en ondertussen drinken en eten de toeschouwers zich vol.

Magische wapens
De bard begint zijn verhaal altijd met de geboorte van de hoofdpersoon Djeki. Zoals het een mythologische held betaamt, komt hij op wonderbaarlijke wijze ter wereld. Vervolgens beleeft hij de meest bizarre avonturen totdat de zon weer opkomt. Er zit dus geen specifiek eindverhaal aan de voorstelling.

Djeki is de zoon van Njambe en Ngrijo. Vader Njambe bedrijft zwarte magie en hekserij en ook Ngrijo is bekend met buitengewone machten, iets waar veel Douala in geloven. Het stel wordt door hun familie verbannen en vestigen zich ergens langs de rivier, in het oerwoud. Ngrijo bevalt van een dochtertje maar een paar jaar later wordt het meisje ontvoerd. De heerser van het dodenrijk, die zich heeft vermomd als chimpansee, heeft haar te pakken. Njambe geeft zijn vrouw, die op dat moment weer zwanger is, de schuld van het drama en verlaat haar. Hij trouwt vervolgens met acht andere vrouwen en krijgt in de loop van de tijd 88 kinderen.

Al die tijd bevalt Ngrijo niet en haar buik wordt steeds groter. Uiteindelijk komt Djeki volwassen ter wereld, tezamen met kleding, gereedschappen, muziekinstrumenten en magische wapens waaronder een oorlogsboot. Djeki beschikt over mythische krachten waarop zijn vader heel jaloers is. Njambe stelt zijn zoon keer op keer op de proef en geeft hem steeds gevaarlijkere opdrachten. Djeki blijft zijn vader gehoorzamen en volbrengt de meest onmogelijke eisen, met de hulp van zijn magische wapens. Zoals het in een heldenepos betaamt, wordt Djeki hierbij ook meerdere malen gedood maar weet hij weer terug te keren naar het rijk van de levenden. De bard brengt met humor hoe de held al deze opdrachten uitvoert en de voorstelling zorgt dan ook voor veel verwondering en hilariteit onder de toeschouwers.

Op deze manier speelt de woeste Djeki al generaties lang de hoofdrol in een soort musical die zijn gelijke niet kent in de Afrikaanse mondelinge overlevering. Ik kan me heel goed voorstellen dat de makers van het koperen schaakspel zich hebben laten inspireren door deze mythische verhalen.

Door Marjolein Overmeer