India staat al duizenden jaren bekend om zijn kunstige houtsnijwerk. In het Schaakstukkenmuseum is het schitterende schaakspel van sandel- en rozenhout een bewijs hiervan.

Het contemporaine schaakspel uit India is door de heer Glotzbach in 1980 aangeschaft in de wereldwinkel van Wassenaar. Dat het indruk op hem maakte, blijkt wel uit de omschrijving van de schaakstukken in de catalogus van zijn collectie. Waar hij aan de meeste schaakspellen maar een enkele zin wijdde, trok hij voor dit schaakspel bijna dertig regels uit. Hij beschreef de vormgeving van deze stukken terecht zeer uitgebreid. Er is namelijk heel wat te zien, zeker als je er met je neus pal bovenop staat.

Schaakspel van sandel- en rozenhout uit India. Collectie J.M. Glotzbach nr. 44

De lichte schaakstukken zijn gemaakt van sandelhout en de zwarte stukken van rozenhout. Ze bevatten, en ik citeer de heer Glotzbach, ‘rijk ingesneden horizontale, schuinlopende en verticale figuren in acht lagen’. Hierop volgt een gedetailleerde omschrijving van de ingesneden lovers rond de top van Koning en Koningin, ovaalvormige inkepingen bij de Loper, de ingesneden manen en hoofdstel van het Paard, de vijf gelaagde blokken van de Toren en de uitstaande kraag met zeven blaadjes van de Pionnen. Hier heeft een ambachtsman vakkundig werk afgeleverd.

Houten speelgoed
Sandelhout is al sinds de oudheid een erg populair materiaal in India. Niet alleen om mee te bouwen maar ook om poppen en ander speelgoed van te maken.  De heilige stad Benares, ongeveer 700 voor Christus ontstaan, is één van de oudste steden ter wereld en was lang beroemd om zijn beschilderde houten speelgoed. Vandaag de dag is het antieke speelgoed uit deze regio terug te vinden in musea over heel de wereld.

Gezicht op een deel van de heilige stad Benares vanaf de rivier Ganges
(Mirrormundo via Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0)

In het antieke India was de houtsnijder alias timmerman een belangrijk persoon in de samenleving. Hij maakte strijdwagens voor de krijgers en reed zelf vaak ook zo’n strijdwagen. Mannen met het beroep timmerman werden al genoemd in de Rig Veda, het oudste godsdienstige Hindoe-geschrift, ontstaan tussen 1700 en 1100 voor Christus. Hierbij werd geen onderscheid gemaakt tussen het fabriceren van houten producten en het versieren ervan door middel van houtsnijwerk. Ook binnen de architectuur was houtsnijwerk een zeer populair en ver ontwikkelde kunstvorm in India.

Dieren en kasten

Het is onbekend waar uit India het Glotzbach schaakspel vandaan komt maar het zou het district Mysore kunnen zijn. Ten tijde van de fabricage van deze schaakstukken was dit al een bekend gebied voor de productie van verfijnde beeldjes van sandelhout. Hier maakten de ambachtslui rijk gedecoreerde houtsnijkunst van dieren als olifanten, tijgers, pauwen en koeien. Daarbij sneden ze scènes van de jacht, feesten of ceremoniën of mythologische onderwerpen uit in reliëf.

Vandaag de dag is het kunstige houtsnijwerk uit India weer helemaal in zwang geraakt, met name in de meubelmakerij. Mooie gedecoreerde en kleurige kasten, tafels en stoelen sieren heel wat huiskamers tegenwoordig. Het schaakspel uit de Collectie J.M. Glotzbach staat weliswaar veilig in een vitrine, maar het is zeker een grondige blik waard.

Door Marjolein Overmeer