Als afsluiter van het jaar een tweeluik over vrede en terrorisme. Deze onderwerpen spreken ook de makers van schaakspellen aan. In december deel twee met een politiek schaakspel uit Zuid-Afrika, waarvan de hoofdrolspelers de Nobelprijs voor de Vrede hebben ontvangen in 1993.

Het Zuid-Afrika schaakspel is onderdeel van de Collectie Rademaker. Net als het War on Terror schaakspel spelen politieke kopstukken de hoofdrol. Bij dit spel zien we Nelson Mandela tegenover F.W. De Klerk. Dit spel gaat niet om oorlog, maar om vrede. Na jarenlange Apartheid en verzet van de niet-blanke bevolking zette de Zuid-Afrikaanse president De Klerk de eerste stappen tot verzoening. Hij liet Mandela vrij na 27 jaar gevangenisstraf en enkele jaren later ontvingen ze samen de Nobelprijs voor de Vrede.

Jonge Nelson Mandela, 1937

Grote verschillen
Nelson Mandela lijkt te zijn geboren voor zijn latere rol als verzetsleider. Bij zijn geboorte krijgt hij de Afrikaanse naam Rolihjahja, wat onruststoker betekent. Als neefje van een stamhoofd groeit hij wat welvarender op dan het gros van de Zuid-Afrikanen. De blanken zijn de baas in Zuid-Afrika en de niet-blanken in de steden veroordeeld tot het wonen in Townships: afgezonderde krottenwijken zonder stroom, riolering of stromend water. Weinigen hebben geld voor scholing en de enige banen die ze mogen uitvoeren van de blanke machthebbers zijn ongeschoold.

In 1938 gaat Nelson Mandela rechten studeren aan het South African Native College. Hier studeren alleen zwarten en de omstandigheden zijn er een stuk slechter dan aan een witte universiteit. Mandela besluit zich hier niet bij neer te leggen en organiseert zijn eerste demonstratie, tegen het slechte eten van de universiteit. Dit wordt niet gepikt en Mandela hoeft niet meer terug te komen. Hij verhuist naar Johannesburg en wanneer hij in een Township terecht komt, ziet hij pas echt hoe groot de verschillen tussen blank en zwart zijn.

Leider ANC
Mandela voegt zich al snel bij het Afrikaans Nationaal Congres. Deze organisatie, opgericht in 1912, streeft naar gelijkheid tussen zwart en wit. In 1948 wordt de charismatische jongeling aangewezen als leider van de jeugdafdeling van het ANC. De protesten van het ANC zijn op dat moment nog vreedzaam, maar de regering reageert niet óf gewelddadig. Dat zelfde jaar worden de rassenscheidingswetten zelfs strenger in plaats van soepeler.

Wanneer het ANC in 1952 de zwarte bevolking oproept om massaal de segregatiewetten te overtreden – dus op plekken te komen waar alleen blanken mogen zijn zoals de bioscoop, bepaalde bussen en woonwijken – reageert de politie uitermate gewelddadig. De acties worden gestaakt maar het ANC groeit van zevenduizend naar honderdduizend leden. Mandela wordt echter opgepakt en mag van de politie niet langer lid zijn van het ANC of zelfs maar politieke bijeenkomsten bezoeken.

Nelson en Winnie Mandela als Koning en Koningin in het Zuid-Afrika schaakspel. Collectie Rademaker

In de gevangenis
In 1960 is het weer raak. Tijdens een vreedzaam protest in Sharpville schiet de politie 69 zwarten dood. Er breken overal in het land rellen uit en 50.000 man komt in Kaapstad bij elkaar om te protesteren. Door deze gebeurtenis realiseert Mandela zich dat vreedzaam protest uiteindelijk te weinig zal opleveren, ook al zou hij zich het liefst ver houden van geweld. Hij waarschuwt de Zuid-Afrikaanse regering dat ze op deze manier alleen maar meer geweld zullen uitlokken.

Ondanks zijn verbod helpt Mandela een ondergrondse sabotagegroep op te richten en duikt hij onder. Hij wordt echter verraden en in 1963 veroordeeld voor opruiing van zwarte arbeiders. Na verder onderzoek komt daar in 1964 ook nog sabotage en de poging om een gewelddadige revolutie te ontketenen. Het vonnis luidt levenslang en Mandela wordt overgebracht naar de primitieve Robbeneilandgevangenis, volledig afgesloten van de buitenwereld.

Concert
De omstandigheden zijn in het begin zeer slecht in de gevangenis. Dwangarbeid, slecht eten, te dunne kleding voor de weersomstandigheden enzovoort. Langzamerhand wordt het wat beter en in 1980 mag Mandela zelfs zijn rechtenstudie afmaken. In 1985 biedt de regering hem zelfs zijn vrijheid aan, indien hij geweld afzweert. Maar omdat de Apartheid nog altijd bestaat, weigert Mandela. Zijn dochter leest deze steunbetuiging aan de onderdrukte Zuid-Afrikanen voor in het openbaar.

De voormalige ANC-leider was wat op de achtergrond geraakt, maar zijn verklaring gaat heel de wereld over. Mandela wordt het internationale symbool voor de anti-Apartheid. In 1988 kijken miljoenen mensen op televisie naar het Free Mandela Concert dat ter ere van zijn zeventigste verjaardag wordt gegeven in het Wembley-stadion.

Zwarte president
Met de aanstelling van de nieuwe Zuid-Afrikaanse president F.W. de Klerk in 1990 begint een nieuw tijdperk in Zuid-Afrika. Op 11 februari mag Nelson Mandela na 27 jaar de gevangenis achter zich laten en in de jaren die volgen schaft regering De Klerk steeds meer Apartheidswetten af. In 1994 is Apartheid officieel verleden tijd en zijn er nieuwe verkiezingen, waaraan ook zwarten mogen meedoen. Nelson Mandela wordt met 62 procent van de stemmen gekozen en beëdigd als eerste zwarte president van Zuid-Afrika.

Vanwege de gezamenlijke inspanningen van zowel president De Klerk als voorzitter van het ANC Nelson Mandela ontvangen de mannen in december 1993 de Nobelprijs voor de Vrede. Jaren later zou Mandela zeggen dat het moeilijkste toen nog moest komen: het verzoenen van zwart en wit, zodat ze elkaar zouden verdragen en konden samenwerking. Tussen Mandela en De Klerk ging het in ieder geval mis: de laatste stapte in 1996 uit de gezamenlijke regering.

Door Marjolein Overmeer